Rijeka Trebišnjica

Trebišnjica je hercegovačka rijeka ponornica duga 96,5 km koja izvire na nadmorskoj visini od 398 metara. Trebišnjica je dio kompleksa podzemnih i nadzemnih rijeka čije je krajnje ishodište Jadransko more, to jest Rijeka dubrovačka (poznata i pod imenom Ombla) koja se ulijeva u more kod Dubrovnika. Širi sliv Trebišnjice je tipično područje Dinarida, sa svim fenomenima koji se na njemu nalaze.

Na Trebišnjici je planirana izgradnja sedam hidroelektrana od kojih su do sada izgrađene četiri: Trebinje I, Trebinje II, Dubrovnik i Čapljina. Kod hidrocentrala Trebinje I i Trebinje II napravljena su dva vještačka jezera: Bilećko jezero i Goričko jezero. Pored hidroenergetskog korišćenja vode, omogućava se i navodnjavanje oko 240 km2 obradivih površina. Prije izgradnji ovih hidrocentrala, Trebišnjica je važila za najdužu prirodnu rijeku ponornicu u svijetu.

Trebišnjica, zauzdana rijeka

Ulazim u grad, šetam se ulicama, ispijam kafu dok posmatram čemprese i platane, prolazim kraj Njegoša i Dučića, jedem špice dok se odmaram u obližnjem parku, penjem se na okolna brda i posmatram grad, njegove crvene krovove i sivo-bijele fasade, buljim u Leotar te pratim tok rijeke koja se provlači ispod mostova, njenu boju i refleksiju, spuštam se do nje i posmatram njeno zabetonirano korito na pojedinim mjestima, posmatram je i vidim Trebinje onakvo kakvo jeste, u svom punom sjaju mediteranskog grada sa mirisom soli bez mora, prebukirano i živo tokom ljeta, a ostatkom godine uspavano, sa obrisom na površini kao ogledalo koje pruža uvid u duh ovog mjesta lelujajući na povjetarcu ili sa udarom vesla.

Trebišnjica, nekada jedna od najdužih prirodnih ponornica sa svojih 187 kilometara od kojih polovina vijuga hercegovačkim kršom i dolinama, naziv je dobila prema praslovenskom izrazu trjeba što se odnosi na žrtvu i žrtvenik, a ukazuje na njenu kulturološku svetu funkciju, ali i božansku zbog svoje prirodne osobenosti koja i dan-danas ostavlja bez daha unatoč mnogim promjenama. Površinski ona teče prema sjeverozapadu ponirući u Sedlarima, dok podzemno nastavlja teći suprotno završavajući u Ombli, jednoj od najkraćih rijeka na svijetu sa dužinom od 30 metara, koja se uliva u Rijeku dubrovačku pa u Jadransko more.

Duž njenog toka se mogu naći tragovi ljudskog postojanja stari preko 40.000 godina, od Crvene stijene u Crnoj Gori, preko tumula oko Popovog polja, pa sve do ranohrišćanskih obilježija koji imaju značaj za pravoslavnu tradiciju. Međutim, pogled na ovaj riječni dragulj sa ulaskom u 20. vijek se počinje mijenjati. Austrijanci su tokom svoje vladavine sve više naglašavali divlju prirodu Trebišnjice koja se treba obuzdati zbog čestog plavljenja Popovog polja, što se prema njima jedino moglo postići izgradnjom hidroelektrana. Ti planovi nisu ostvareni zbog čega se pokušalo sa povećanjem protočnosti ponora i podzemnih kanala, ali se i od tog ubrzo odustalo.

Sa izgradnjom HE je započeto 60-ih godina akumulacijom na području Miruše, danas Bilećko jezero. Nakon toga ona je pretrpjela velike promjene, od novih akumulacija, izgradnje kanala, betoniranja korita, začepljavanja ponora itd. Trebišnjica više nije uživala u svom nekadašnjem, prirodnom ekosistemu. Sada je postala rijeka koja je skoro pa potpuno izolovana od okoline, rijeka koja je doživjela novu klimu, izmijenjen protok, nestajanje endemičnih biljnih vrsta kao što je konopljika, smanjenje životinjskih vrsta kao što je „čovječija ribica“, pomor ribe u Bilećkom i Trebinjskom jezeru i slično. Još kad se tome doda izgradnja termoelektrane Gacko koja svojim radom zagadjuje zemlju i vazduh, za Trebišnjicu možemo da kažemo da to nije ona ista, bistra i hirovita rijeka, nego pripitomljena i usidrena u svoje novo betonsko korito pokušavajući da stvori novi ekosistem bogat i živ, ne dopuštajući da se preda i povinuje ljudskim djelovanjima, već da ostane kršna i stamena kakva je i sama Hercegovina.